Boeken eruit, elektronica erin

De afgelopen weken was het weer feest op veel Nijmeegse middelbare scholen: proefwerkweek. Er circuleren dan enorme hoeveelheden papier; als een school in de fik vliegt moet die dagen nasmeulen. Een groot aantal van mijn nakijkwerken - want ook voor mij was het party time - was dermate kortcyclisch dat daar inmiddels intelligente elektronische oplossingen voor bedacht moeten kunnen worden. Andere ambachtelijkheden hoeven niet per se vermeden te worden: een grote, maar leuke klus is het lezen van schriftelijke betogen van mijn examenleerlingen.

Als een van de vwo-onderwerpen lanceerde ik de stelling dat op middelbare scholen schoolboeken vervangen moeten worden door minilaptops. Opvallend genoeg werd ov

er deze stelling het meeste geschreven en bovendien was het merendeel van de auteurs voor dit idee. Het idee vind ik helemaal niet zo gek. Wat mij betreft schaffen we grote delen van de boekenlijst meteen af als daar een inhoudelijk sterk, webbased alternatief tegenover staat.

De klassieke driehoek die wordt gebruikt in het onderwijs (leerling, ouders, leraar) zal ik eens toepassen op dit geheel. Dit doe ik niet alleen om het overzichtelijk te houden, maar ook omdat ik een zwak heb voor dit soort Enkhuizer Almanakachtige rijtjes (rust, reinheid en regelmaat - prachtig!). Voor alle partijen zie ik alleen maar voordelen.

Leerling
Als de nieuwe brugklasser ergens in de tweede schoolweek doorheeft dat hij de Dikke Van Dale en de Bosatlas niet permanent in zijn schooltas hoeft te houden, houdt hij nog steeds een indrukwekkend gewicht aan boeken over. Dan kun je wel allemaal nuttige tips blijven geven aan die arme kinderen, maar het torsen van een tas met een agenda, een minilaptop en nog wat los spul ziet er logistiek toch gunstiger uit, dunkt me.

Dat de leerling van nu geen handleiding zal gebruiken en het apparaat toch goed aan de praat zou weten te krijgen is geen nieuwigheid meer tegenwoordig. De minilaptop staat echter wel paraat om alle informatie te herbergen die normaal via het lesboek en bijeengekopieerd materiaal wordt aangeleverd. Als je zo'n kind vanaf dag één lessen geeft in elementair systeembeheer (met nadruk op zowel systeem als beheer) zit je mijns inziens al op het vlak van de diepere levenslessen: houd je zaakjes geordend. En ja hoor, dat kun je iedereen leren! (Niet zelden met tijd en geduld.)

Natuurlijk zal een kind zuinig moeten zijn op de laptop. Of het apparaat bestand is tegen een pubereuze driftbui is wellicht de vraag, maar een goede machine zal toch een kleine valpartij, gymschoenen in de tas of een plens thee moeten kunnen verdragen. Mijn oude Gameboy Advance SP heeft erger doorstaan en die werkt nog uitstekend. Robuustheid blijft een pre.

Ouders
Regel de zaken zo dat ouders ook openheid hebben over hetgeen zich afspeelt op het digitale machientje van hun kroost. Maak afspraken over het wissen van de zoekgeschiedenis (dat mag niet of het kind is verdacht), zorg dat alle opdrachten toegankelijk zijn te vinden op de elektronische leeromgeving van de school en vooral ook dat spinoff als resultaten eenvoudiger bij te houden zijn. Dat vergroot de betrokkenheid van ouders bij het leerproces van hun kinderen. Hé, als leerling zul je toch onderhevig zijn aan controle. Dan kun je beter meteen de discussie over openheid voor iedereen omzeilen door alle vitale data - gecontroleerd en persoonlijk - toegankelijk te maken. De laptop is eigenlijk van school, dus een bepaalde mate van openbaarheid zal eraan moeten kleven.

Leraar

Is de laptop van school? Zeker; nu de boekenlijsten voor ouders gratis worden, zal de aanschaf van het leermateriaal via scholen worden geregeld. Eigenlijk wordt zo'n ding daarmee van school, vind ik (voorbijgaand aan details dat een school de distributie, borgsom en administratie vermoedelijk zal uitbesteden aan een gespecialiseerd bedrijf). De kosten van één laptop zal ongeveer gelijkwaardig zijn aan de kosten van twee of drie schooljaren schoolboeken.

Schoolboeken zijn vervangbaar en naar mijn mening zou dat überhaupt vaker moeten gebeuren. Alhoewel het in het middelbare onderwijs met name gaat om het opdoen van parate kennis, is ook de lesstof voor veel vakken regelmatig onderhevig aan revisie. Zelf inzichten van historici kunnen leiden tot een nieuwe beschouwing van een tijdvak, een nieuwe aanpak of een nieuwe stand van onderzoek. De Bataafse Opstand zal in het jaar 69 blijven, maar nieuwe ontdekkingen daaromtrent moeten per definitie leiden tot een nieuwe druk. Ik ben geen groot econoom, maar zo'n editie kost meer tijd (dus geld) dan een herzien stuk tekst op internet. De kwestie van het grotere gebruiksgemak hoef ik - meen ik - ook niet nader te betogen.

Voor het mooie vak Nederlands moeten typische onderbouwactiviteiten als zinsontleden, woordbenoemen en spellen toch ook in interactieve lik-op-stukoefeningen en -toetsen verpakt kunnen worden? Op de SSgN (Stedelijke Scholengemeenschap Nijmegen) zijn ze al heel ver met zulk lesmateriaal. Sterker nog, als je leerlingen hier op gezette tijden aan laat werken, houd je volgens mij nog veel meer ruimte over voor handschriftontwikkeling, tekstverklaren en absoluut ook de leuke, creatieve kanten van het vak. Ik zou het wel weten...

De combinatie met een digitaal schoolbord lijkt mij nog het meest ideaal. Van mijn Canisiuscollega biologie/ANW Marco Thörig weet ik dat hij middels allerhande animaties lastige lesinhoud veel beter kan uitleggen dan aan de hand van het plaatje uit het schoolboek. (En dat doet hij verdomd goed!) Koppel je het beeld van het bord aan een toets via je elektronische leeromgeving en je kunt heel veel snel en tussentijds controleren of je alle leerlingen ook online hebt aangaande jouw uitleg. (Verbind je level ups aan dat toetsen, daag je wellicht nog meer uit tot het opdoen van kennis.)

Als ik de geruchten mag geloven, zijn de Italiaanse collega's zachtjes om aan het gaan voor de laptop. Critici heb ik nog niet veel gehoord, wel mensen die het moeilijk vinden om het oude, vertrouwde schoolboek los te laten. Hé, bij Nederlands moeten ze heus nog boeken lezen, hoor! Levert langdurig staren naar een scherm hoofdpijn op? Heb je wel eens enige tijd in een schoolboek gelezen? Gaat het vermeerderde gebruik elektriciteit niet ten koste van het milieu? Onderzoek maar eens hoe goed de ouderwetse papierhandel is voor onze planeet. Voor de scholen lijkt de komst van de minilaptop in elk geval veel beter. Vooral als de gebouwen van al het papier weer uit de voegen barsten in de toetsweek.