Nieuwe communicatie en rolpatronen

Vorig jaar laaide een hevige discussie op over het gebruik van mobiele telefoontjes op school. Niet zozeer over het bellen en sms'en, maar over de film- en fotocamera's die toen al meestal op die dingen zaten. In het middelpunt van de hitte stond een YouTubefilmpje waarop leerlingen uit het raam klommen achter de rug van een lesgevende juf. (Hopelijk geeft zij nu les op de derde etage van haar school; dan kan het raam gewoon open blijven.) De meeste reacties waren mijns inziens schrikbarend: mobieltjes werden andermaal in de ban gedaan op school.



Ik zou graag meer openheid zien in het gebruik van communicatiemiddelen op school. Vaak zijn mobieltjes, MSN en Hyves verboden zaken binnen het gebouw. Maar intussen willen we ook zo graag dat leerlingen zich verantwoordelijk gedragen via die, en dergelijke, media. Met andere woorden: wij, leraren, moeten deze nieuwe middelen omarmen. Sterker nog: ze moeten deel worden van ons onderwijs en onze opvoeding.



Alles is communicatie
Als ik een nieuwe groep leerlingen of studenten krijg, dan leer ik ze altijd eerst de 3 Gouden Regels van Wijngaards. Die heb ik ooit bedacht aan het begin van mijn loopbaan en ze blijken bijzonder houdbaar. Sterker nog, veel oud-leerlingen en -studenten blijken ze nog steeds te weten. Nu zal ik mij vooral beperken tot mijn eerste regel: alles is communicatie.

Het zal duidelijk zijn dat je nooit niet communiceert. Je zendt altijd een boodschap uit. Het komt voor dat je je niet bewust bent hoe je overkomt op iemand anders. Dan kan miscommunicatie ontstaan. Precies dat stukje elementaire communicatietheorie is enorm belangrijk in deze tijd waarin op meer manieren dan ooit gecommuniceerd wordt. Dat betekent volgens mij een grote ommezwaai in het denken van veel onderwijsmensen.

Terug naar mijn inleiding: mobieltjes zijn nu vaak verboden. Waarom gebruiken we die dingen niet om leerlingen foto- en filmopdrachten te laten maken? Stuur ze bos en hei in voor biologie of aardrijkskunde, laat ze langs oude gebouwen lopen voor geschiedenis of laat ze hun filmpje inspreken in een vreemde taal, denk ik dan.

MSN verbieden? Heb je wel eens gelezen wat ze daar typen? Ga eens een uur met een groep kinderen in een computerlokaal zitten en geef les via MSN of de chatfunctie die in je elektronische leeromgeving zit. Eén voorwaarde: ze schrijven fatsoenlijke volzinnen met deugdelijke interpunctie. Laat ze maar eens discussiëren, bewaar de chatlogs en projecteer die vervolgens later voor de hele groep op de muur om ze met elkaar te becommentariëren op inhoud en vorm! Dat vind ik leerzame lessen hoor!

We leren leerlingen nu om een goede sollicitatiebrief te schrijven, maar als hun Hyvespagina voor iedereen te zien is en er staan zaken op die bepaalde ambities niet ten goede komen, hoef je aan zo'n brief niet te beginnen. Gouden Regel 1 van Wijngaards: wat wil je uitstralen met die vrolijke bikinifoto online? Alles is communicatie: hoe kom je over op jouw toekomstige werkgever met die foto waarin je met een bezwete, rode kop een halfvol - je moet optimistisch blijven - glas bier laat zien? Met zulke vragen kun je mooie leermomenten creëren, dunkt me!

Rolpatroon
Veel collega's klagen dat jongeren ze altijd een stap voor zijn op technologisch gebied. Misschien moeten wij, onderwijsmensen, dat gewoon accepteren. Ik ben nog niet zoveel leerlingen of studenten tegengekomen die hun klungelende docent niet willen helpen. Alleen: die leraar moet die hulp wel aannemen. De rol van de alwetende spil is niet altijd meer handig voor klaslokaal of collegezaal. Ik zeg: behoud gewoon wat goed is aan je onderwijs en vul dat aan met wat je kunt gebruiken aan nieuwe technologie.

Dat betekent overigens niet dat je eindeloos powerpointjes moet maken of podcasts moet opnemen. Die worden op den duur voor iedereen saai. Je hoeft van mij jouw lessen niet 'op te pimpen' op zo'n manier als je je daar niet goed bij voelt. Van mij hoef je ook niet continu te proberen om aan alle technologische ontwikkelingen mee te doen, als je dat niet goed kunt. De wet van de remmende voorsprong zal in de meeste gevallen altijd van kracht blijven.

De verandering van het docentschap zit volgens mij vooral in een nieuwe manier van zijn als professional. De jongeren zullen je altijd voorblijven met hun gadgets en deelname aan de digitale wereld. Maar op één terrein zul jij nooit jouw voorsprong verliezen: levenservaring. Ik merk dat ik in toenemende mate bezig ben om met jongeren te reflecteren op zaken waarover zij nog niet zo goed hebben nagedacht: hun profiel, hun e-mailgedrag ("Geachte Martijn, kunt u..."", "Hee meneer, heb je ...), en überhaupt hun omgangsmanieren online en in de echte wereld.

Volgens mij ben ik steeds meer een rolpatroon die zijn leerlingen langs de valkuilen van de communicatie leidt. En hoe meer manieren waarop je kunt communiceren, hoe meer je leerlingen moet laten nadenken over mogelijke obstakels die jouw boodschap kunnen verstoren. Sinds mijn begindagen als leraar (1997-1998) verbeeld ik het begrip ruis in een verstript communicatiemodel met Megamus, een superheldvogeltje dat keihard "TJILP!" door de boodschap schreeuwt. Volgens mij hebben we in de geschiedenis van de mensheid nog nooit zoveel Megamussen op de loer gehad en dat vraagt om een groot reflectief vermogen bij de zender.

Bronnen
Veel van mijn collega's hebben moeite met Wiki's. Dat komt omdat je niet meer precies weet wie (en bij voorkeur welke autoriteit) achter het geschrevene zit. Sommige collega's verbieden (ook hier) de aan hun toevertrouwde jongeren om Wikipedia te gebruiken als bron. Ik kan mij indenken dat het een fijn gevoel geeft te weten dat een autoriteit duidelijk bewijs aanlevert voor een bepaalde gebeurtenis of stelling. Evengoed geloof ik ook in de reinigende werking van het schrijverscollectief. Een voorbeeld: als ik op een nieuwssite verneem dat een bepaalde beroemdheid is overleden check ik daarna diens beschrijving op Wikipedia als ik niet precies meer weet wie die was. Tot nog toe heb ik in alle gevallen meegemaakt dat de sterfdatum al was ingevuld en dat de biografie al was aangepast. Fouten zullen meestal ook met vergelijkbare snelheid worden vervangen door feiten, neem ik aan. Tegelijkertijd betekent dat crowdsourcing het traditionele idee van copyright veranderd. Daar moeten we allemaal mee leren omgaan.

En ook Wiki's bieden voor leerlingen een ideale manier om collectieve kennis op te slaan. Het ontstaansproces van de Wiki zal per definitie in de volgorde gaan waarin de docent de leerstof aanbiedt. Zet dat maar eens tegenover de oefeningen in het werkboek die in de beleving van de docent snel zijn afgeraffeld thuis.

Vertrouwd
Er staan ons ongetwijfeld nog veel technologische vernuftigheden te wachten die onze leerlingen onmiddellijk zullen aangrijpen om mee te communiceren. Ook die zaken zullen we moeten omhelzen, wetende dat wij volwassen zijn en dat wij samen met de jongere de mogelijkheden zullen moeten aftasten. Daarbij probeer ik altijd dicht bij mezelf te blijven: "Op mij kom je zo over als je ...", "Ik heb het gevoel dat je ..." Zulke ik-boodschappen horen gelukkig bij een vertrouwd repetoire voor elke docent. Met elke welwillende leerling of student (en dat is toch de overgrote meerderheid) zal je daarmee een goed gesprek kunnen beginnen.