Over de onnuttigheid van Powerpoint

De laatste tijd gebruik ik Powerpoint steeds minder. Ik heb het gevoel dat het programma mij meer hindert dan dat het me tot nut is. Dat ligt in beginsel niet aan de software zelf; je kunt halve speelfilms maken en je boodschap op de meest zotte manieren animeren. Waarom neemt mijn gebruik dán af? Een kleine analyse.

De boodschap verpakt
Om te beginnen kan een Powerpoint de toehoorder enorm afleiden van je boodschap. Teveel tekst, een meervoudig te interpreteren afbeelding of een knipperende animatie kan betekenen dat de aandacht wordt afgeleid van wat je wil overbrengen. Ik heb het diverse goede sprekers al eens horen zeggen: "Heb je Obama wel eens een powerpointpresentatie zien houden?" Nee dus. En laten we even aannemen dat de huidige president van de VS een goede spreker is.

Onbewust onbekwaam?
De keuze voor gebruik van Powerpoint moet bewust worden gemaakt. Als je er dan voor kiest om het medium te gebruiken (je geeft een presentatie over kunstgeschiedenis of je hebt een ingewikkeld schema uit te leggen), dan geldt de regel less is more. De 10-20-30-regel van Kawasaki kan ook erg behulpzaam zijn. Tip van mij: zorg dat dia 1 een korte titel bevat en jouw naam. Als je publiek de ruimte betreedt, moet je dat tonen. Zo is het meteen duidelijk wat je gaat vertellen. Zorg dat de laatste dia helemaal leeg is, met alleen het woord Vragen? erop. Als je Einde op de dia zet, dan klinkt dat alsof je het publiek geen gelegenheid wil geven om te reageren. Bovendien doet het me denken aan "De kabouter is dood. Einde." Soms werkt het; vaak niet.

Soms bestaat mijn presentatie uit één of twee dia's. Die bevatten dan essentiële schema's of afbeeldingen. Het kan heel stom zijn om over een schilderij te praten, zonder het te tonen. (Al zit daar een zekere uitdaging in...)

Statisch
Een powerpointje bepaalt volstrekt de volgorde van je verhaal. Zo kun je niet altijd ingaan op je publiek of zo kun je bepaalde zaken niet altijd vergroten, uitbreiden of verplaatsen. Als je goed kunt omgaan met andere presentatiemiddelen, zoals een digitaal bord, een tablet of een ouderwets krijtbord, dan moet je zeker overwegen om dat in te zetten, indien noodzakelijk.

Een goed verhaal
Als je een begenadigd spreker bent, dan kan een powerpointpresentatie zelfs tegen je werken. Meestal kun je met al je retorische vaardigheden veel beter overtuigen zonder andere hulpmiddelen dan je lichaam en je stem. Als alles toch staat met een goede voorbereiding, dan is het zeker de moeite waard om al je energie te stoppen in de boodschap en niet in het zoeken van plaatjes voor op je dia.

In de regel bereid ik een verhaal lang en goed voor. Dan heb ik vaak genoeg aan mijzelf. Powerpoint heb ik daar dus echt niet altijd bij nodig, om alle hierboven genoemde redenen: boodschap is gelijk aan vorm, maar vorm is niet altijd gelijk aan powerpointvorm.

Powerpoint als vijand

Lees ik me toch een aardig artikeltje in De Pers van vandaag, waarin staat te lezen hoe Amerikaanse legerofficieren zich te buiten gaan aan het gebruik van Powerpoint. Soldaten die ten strijde trekken, collegamilitairen uit het buitenland en politici krijgen dikwijls allerhande presentaties te verstouwen waarin - mijns inziens - alles wat je fout kan doen ook fout gaat.

Niet alleen het simplisme van de inhoud vind ik stuitend, ook gebruik van zo verschrikkelijk veel tekst en opsommingspunten lijkt me funest voor de toehoorder. Als ik een militair zou zijn en ik zou een instructie krijgen beneden Klokhuisniveau, dan zou ik desertie na enig verloop van tijd ernstig overwegen.

Powerpoint is een leuk middel als je een verhaal hebt te vertellen dat je wil ondersteunen met enkele beelden; eenvoudige schema's, kernwoorden en duidelijke, krachtige plaatjes. Als je veel bulletpoints wil gebruiken is dat prima, maar dan moet je het hele zaakje publiceren op internet en er geen verhaal meer bij vertellen. (Daar kun je Powerpoint ook prima voor gebruiken, natuurlijk.)

Als je dan toch wil presenteren met Powerpoint, dan raad ik je aan om iets te doen in de lijn van de 10-20-30-regel van Kawasaki. En als je dan toch bezig bent, dan heb ik hier nog wat meer tips voor je...

Nu ben ik door 's lands defensie buiten tegenwoordigheid ingelijfd - ik heb geen idee wat dat is -, dus ik heb nog nooit een militaire instructie bijgewoond, maar ik kan me alleszins voorstellen dat een kaart, een aanwijsstok en misschien een paar foto's afdoende moeten zijn. Maar ja, dat ziet er niet zo gelikt uit...

Boeiend presenteren

Als je ziet dat je leerlingen niet zo goed presenteren als je hoopt, moet je ingrijpen. Maar hoe? Dan kun je wel een boekje bij elkaar gaan typen, maar de meesten flikkeren dat toch weg. In het kader van een projectweek op ons Canisius College heb ik het eens anders kunnen proberen: ik heb een hele jaargang 4 havo'ers en 4 vwo'ers (in 3 groepen) voor me mogen hebben om mijn ideeën over een boeiende presentatie aan hen voor te leggen, in een - tja - presentatie.

Er wordt wat aangemodderd met powerpointjes door leerlingen en van hun docenten krijgen ze niet zelden geweldige antivoorbeelden. Maar een goede posterpresentatie houden is ook een niet onderschatten kunst. Onze leerlingen moesten onderzoekjes doen en die presenteren aan elkaar en aan ons, de docenten. Ideetje van de exacte vakcollega's bij ons (Anke Vermeulen en Rembrandt de Witt). Die presentaties hebben we weer geëvalueerd naar aanleiding van mijn praatje en blaadje aan het begin van de week.

De leerlingen waren over het algemeen best te spreken over deze projectweek - en dat is eerlijkgezegd wel eens anders geweest. Wordt vervolgd dus!

Hieronder mijn blaadje bij het praatje, compleet met elementaire checklist. Het is mijn tegenhanger van het hierboven beschreven boekje, waarbij ik heb geprobeerd om vanuit de leerling te denken. Tegelijkertijd heb ik óók weer mijn informatie willen overbrengen. Het blaadje staat natuurlijk niet los van mijn presentatie. 

(Graag wel even melden als jij er iets mee wilt doen!)